روتور چیست؟ موتورهای الکتریکی و ژنراتورها عموما دارای دو بخش اصلی و اساسی به نام استاتور و روتور هستند. تفاوت استاتور و روتور در این است که استاتور بخش غیرفعال و ثابت موتور بوده، در حالی که روتور قسمت دوار و چرخنده موتور است. در این مطلب از وبلاگ مگامداوم که در رابطه با موضوعی تحت عنوان معرفی انواع روتور و کاربردهایش است، به بررسی مواردی مانند وظیفه روتور چیست، استاتور چیست، تفاوت آرمیچر و روتور چیست، کموتاتور چیست و همچنین معرفی انواع روتور خواهیم پرداخت.
روتور چیست ؟!
اگر بخواهیم تعریفی برای روتور چیست (rotor) بیاوریم، باید بگوییم که روتور در واقع یک قطعه متحرک از یک سیستم الکترومغناطیسی در موتور الکتریکی، ژنراتور الکتریکی و یا آلترناتور است.
علت چرخش روتور تعامل بین سیمپیچها و میدانهای مغناطیسی بوده که در اطراف محور روتور تولید گشتاور میکنند. روتور در ماشینهایی مانند موتورهای برقی، تلمبهها و یا پهپادهای هلیکوپتری کاربرد دارد.
روتور یا چرخانه از چندین قطعه مجزا و متفاوت باریک فولادی که میان آنها میلههایی از جنس مس یا آلومینیوم قرار داده شده، ساخته شدهاست. در موتورهای آسنکرون همانند القایی و در موتورهای سنکرون همانند دینامها و ژنراتورها شاهد یک سیستم الکترومغناطیسی هستیم که شامل یک استاتور و یک روتور هستند.
در موتورهای القایی دو نوع روتور مانند قفس سنجابی و زخمی وجود دارد. در دینامها و ژنراتورها، دو نوع روتور مانند قطب برجسته و استوانهای موجود است.
آیا هنوز این سوال برای شما مطرح است که روتور چیست؟! در بالا توضیحی در رابطه با مفهوم روتور بیان کردیم. به عبارتی سادهتر در واقع روتور در داخل استاتور قرار دارد و بر روی شافت موتور AC نصب میشود و دلیل چرخش و حرکت آن، انرژی الکتریکی وارد شده به الکتروموتور است.
روتور درون استاتور میچرخد و با این چرخش شافت موتور به گردش درمیآید و نهایتا موجب میشود تا دستگاههایی مانند گیربکس حلزونی به حرکت دربیایند. روتور ساخته شده از ورقههای نازک فلزی (فولاد) است که در درون آن هستههایی از جنس آلومینیوم یا مس قرار دارند.
وظیفه روتور چیست ؟
وظیفهای که روتور دارد در واقع ایجاد میدان مغناطیسی در موتورهای جریان متناوب و در نهایت به حرکت در آوردن لوازمی مانند ماشین لباسشویی، آسانسور و غیره است.
انواع روتور چیست ؟
روتورها انواع مختلفی دارند که در ادامه به معرفی آنها میپردازیم.
لافیروتورهای کلافی
دارای هستههای تشکیل شده از ورقه لایهای هستند که شیارهایی برای نگه داشتن سیمهای سیمپیچ ۳ فاز آن بر روی هسته روتور قرار گرفتهاند. ساختار این روتورها به شکلی است که این سیمها در فواصل مساوی در ۱۲۰ درجه الکتریکی از همدیگر جدا بوده و در یک پیکربندی Y به یکدیگر متصل میگردند. با ایجاد اتصال سری بین مقاومتهای ۳ فاز خارجی به سیم پیچهای روتور توسط جاروبکهای روی رینگ لغزشی، سرعت حرکت روتور کنترل میشود. زمانی که برای تولید یک گشتاور بزرگ، استارت موتور زده شود، مقاومت خارجی به قسمتی از مدار روتور تبدیل شده و این مقاومت کمکم با سرعت گرفتن موتور، به صفر میرسد.
قفس سنجابی
روتور قفس سنجابی دارای هسته متشکل از فولاد لایهلایه بوده که حول محیط آن محورهایی با فاصله برابر که حاوی تسمههایی از جنس آلومینیوم و یا مس هستند، وجود دارد. انتهای این محورها اتصال کوتاه دائمی داشته که با کمک رینگهای انتهایی تشکیل شدهاند. این روتورها بسیار کاربردی هستند؛ زیرا بسیار ساده، مستحکم و ماهرانه هستند. سرعت چرخش این نوع روتور از سرعت چرخش میدان مغناطیسی استاتور یا سرعت سنکرون کمتر است.
قطب برجسته
در رابطه با روتورهای قطب برجسته باید گفت که شروع به کار این روتورها در سرعتهای زیر ۱۵۰۰ دور در دقیقه بدون تحریک شدن، در ۴۰ درصد گشتاور خود اتفاق میافتد. روتورهای با قطب برجسته دارای طول محور بلند بوده و همچنین قطر بزرگی دارند و فاصله هوایی در این روتورها غیر یکنواخت است. استحکام مکانیکی روتور قطب برجسته پایین است.
استوانهای
روتور استوانهای دارای محور فولادی توپری است که در امتداد طول خارجی استوانه این روتور شیارهایی قرار دارند که سیم پیچهای میدان روتور را نگه میدارند. در این روتور تسمههای مسی لایهای که درون شیارهایی قرار گرفتهاند، در واقع سیم پیچهای میدان روتور را تشکیل داده و بالههایی وجود دارند که وظیفه نگه داشتن آنها را بر عهده دارند.
شیارهای این روتور از انتها توسط رینگهای لغزشی نگه داشته شده و علاوهبر این، در تماس با سیمپیچها عایق شدهاند. سرعت کار روتورهای استوانهای بین ۱۵۰۰ تا ۳۰۰۰ دور در دقیقه است. از ویژگیهای روتورهای استوانهای میتوان به بالا بودن میزان استحکام مکانیکی، بزرگ بودن طول محور و نیاز داشتن به تورک بالاتر در مقایسه با روتورهای با قطب برجسته اشاره کرد.
سیم پیچی
در این روتورها در عوض اینکه از میله در روتور استفاده شود، انتهای سیمپیچهای تشکیل دهنده روتور را به حلقههای لغزندهای که توسط جاروبکهایی به خارج از موتور هدایت شدهاند، وصل میکنند و این کار موجب آن میشود که امکان تغییر جریان کشی الکتروموتور با کم و زیاد کردن مقاومت روتور با استفاده از قرار دادن بانکهای مقاومتی بر سر راه سیم پیچهای آن امکانپذیر باشد.
این نوع روتورها به جریان راهاندازی کمتری احتیاج داشته و سرعت کار آنها ثابت است. بالا رفتن میزان گشتاور راهاندازی با اضافه شدن مقاومت خارجی به مدار روتور صورت گرفته و با کم شدن مقاومت خارجی سرعت و کارایی موتور بهبود یافته و به این صورت سرعت و گشتاور موتور بهتر کنترل میشود.
استاتور چیست ؟
اکنون که متوجه شدیم روتور چیست؛ برای معرفی استاتور و آشنایی با مفهوم آن باید بگوییم که در واقع استاتور یک استوانه تو خالی است که از چندین لایه فلزی ساخته شده و در موتور الکتریکی ثابت است. باید بدانید که روتور درون استاتور چرخیده و این چرخش موجب تولید انرژی شده و همچنین موتور را به حرکت در میآورد.
روی ورقهها، شیارهایی وجود دارند و درون این شیارها نیز سیمپیچهایی جاسازی میشوند. این سیم پیچها را با نام کلاف هم میشناسند. کلاف یا سیم پیچ با کمک هستههایی که درونش قرار میگیرد، یک آهنربای مغناطیسی ایجاد میکند.
کلافهای استاتور بهصورت مستقیم به منبع انرژی الکتریکی وصل شده و با ایجاد برقراری جریان AC یک میدان مغناطیسی چرخنده تولید میکنند. بهطور کلی میتوان گفت که استاتور یک بخش غیرمتحرک از موتور الکتریکی یا به عبارتی الکتروموتوری است که دارای چندین سیم پیچ است. زمانیکه یک جریان متناوب به آن وارد شود، قطبیت آن تغییر میکند. استاتور توسط یک جریان متناوب (AC) که از طریق سیمهای مسی جریان پیدا میکند، انرژی را دریافت کرده و یک میدان مغناطیسی دوار ایجاد میکند که در واقع وظیفه اصلی استاتور است.
تفاوت آرمیچر و روتور چیست ؟
برای آنکه مفهوم تفاوت آرمیچر و روتور چیست را درک کنید، لازم است که با تعریف آرمیچر آشنا شوید.
آرمیچر از جمله مهمترین اجزای ماشین های الکتریکی مانند الکتروموتورها یا ژنراتورها است که وظیفه آن در واقع حمل جریان متناوب (AC) است و از همین رو داخل آرمیچر یک سیم پیچ قرار گرفته است که مجموعهای از سیمهای رسانا که به دور یک هسته فولادی پیچیده شدهاند، است.
گفتیم که آرمیچر وظیفه حمل جریان متناوب AC را بر عهده دارد، اما آرمیچر در الکتروموتور DC که جریان ورودی مستقیم دارد، نیز به کار برده میشود. متناسب با نوع الکتروموتور، آرمیچر میتواند بر روی روتور یا استاتور نصب شده و برای تولید جریان الکتریکی یا حرکت دورانی به کار رود.
کموتاتور چیست ؟
در واقع کموتاتور وسیلهای است که برای انتقال و تغییر جهت جریان در موتورهای الکتریکی به کار میرود. کموتاتور با این تبدیل، جهت جریان نیروی گشتاور لازم را برای آرمیچر وسایل برقی چرخشی مانند لوازم خانگی از جمله همزن برقی، لباسشویی، پنکه و غیره و سایر ماشینآلاتی که با موتور مستقیم کار میکنند و نیاز به نیروی گشتاور دارند، تولید میکند.
بیشتر بخوانید: اینورتر چیست و چه کاربردهایی دارد؟
کلام آخر
در این مطلب از مگامداوم تلاش کردیم تا اطلاعات مفیدی درباره اینکه روتور چیست و چگونه کار میکند و انواع روتور چیست را ارائه کنیم. هنگام خرید هریک از قطعات و تجهیزات برقی، باید مطمئن باشیم که این محصولات از یک برند باکیفیت و معتبر هستند. به همین دلیل مگامداوم میتواند در زمینه تامین تجهیزات برقی به شما کمک کند. با خرید یک محصول باکیفیت، عمرطولانیتر دستگاهها و تجهیزات خود را تضمین کنید.